הבהרת רופאים לזכויות אדם בנוגע לנייר עמדה אודות אלימות מינית שפורסם בנובמבר 2023 | עדכון מאי 2024
נייר עמדה זה פורסם על ידינו בנובמבר 2023. הוא ביקש לאסוף ולסכם טענות ועדויות שהצטברו עד אותה עת במרחב הפומבי, והעלו חשדות לאירועים של אלימות מינית ומגדרית בהתקפת החמאס ב-7 באוקטובר. בחומרתם ובהיקפם דיווחים אלה היו עשויים להצביע על אפשרות של פשעי מלחמה ופשעים נגד האנושות. מטרתו המרכזית של נייר העמדה הייתה לבסס קריאה לחקירה מעמיקה של הנושא על ידי גורמים מוסמכים ובלתי תלויים. הדגשנו בו שאין אנו מתיימרים לאשר או להפריך את הדיווחים והחשדות המצוטטים בו או לעמוד בסטנדרט משפטי, אלא לפעול להעלאת הנושא לסדר היום הציבורי, לקרוא לבדיקה מוסמכת ולקדם פעולה מיידית להנגשת טיפול מקצועי לקורבנות פוטנציאלים, טיפול ההולם את אופי הפגיעה בהם.ן.
כארגון זכויות אדם העוסק בבריאות, מחובתנו להתריע תמיד כאשר עולה חשד להפרה חמורה של זכויות אדם בכלל, ובפרט כשמדובר בזכות לבריאות ובתחומים רגישים כמו אלימות מינית. לאלה השלכות חמורות מאין כמוהן על בריאותם הגופנית והנפשית של נפגעות ונפגעים, של שורדות ושורדים, ושל בני משפחותיהם.ן. ראינו דחיפות בפרסום גם לנוכח החשש שחטופים וחטופות הנמצאים בידי החמאס עלולים להיות נתונים לאיומים דומים, ובניסיון לקדם לחץ לשחרורם.ן. בפרסום נייר העמדה הייתה גם אמירה ברורה לקורבנות בעבר ובעתיד: יש מי שמקשיב ומאמין לכן.ם. זו אמירה חיונית, לאור הנטייה – המוכרת על ידי גורמי מקצוע – להטיל ספק בעדויות של קורבנות תקיפה מינית.
יש להדגיש שבידי רופאים לזכויות אדם (רל״א) אין ולא היו כוח האדם, האמצעים, או הכלים המקצועיים הדרושים לניהול החקירה המקיפה והמוסמכת שאליה קראנו במסמך. חקירה כזו דורשת קיום ראיון עם קורבנות ועדים, בחינת ראיות פורנזיות ואחרות, וליווי מקצועי רגיש שבכוחו להעמיד טיפול הולם על מנת שלא להסתכן בגרימת טראומה נוספת לקורבנות ולעדים. בפרסומו של המסמך קיווינו לקדם חקירה יסודית וממצה כזאת.
קריאתנו, וקריאתם של גופים נוספים, לחקירת החשדות לאלימות מינית במתקפה אכן הובילה לבדיקה של גורם מקצועי – צוות בראשות תת-מזכ"ל האו"ם, פרמילה פאטן, הנציגה המיוחדת לאלימות מינית בזמן עימות. תפקיד הצוות היה איסוף, ניתוח ואימות מידע באשר לאלימות המינית ב-7.10 ואחריו. צוות זה פרסם את דו"ח ממצאיו ואישר כי "יש יסוד סביר להאמין כי אלימות מינית בהקשר עימות התרחשה בכמה אתרים באזור עוטף עזה, כולל אונס, ואונס קבוצתי לפחות בשלושה מיקומים." בנוסף אומר הדו"ח, כי "קיים מידע ברור ומשכנע שחלק מהחטופות.ים היו נתונים לאלימות מינית כולל אונס ועינוי מיני, וכי יש יסוד סביר להאמין כי מי שנותרו בשבי ממשיכות להימצא בסיכון לפגיעות מיניות."
בחקירות העומק שהתקיימו בחודשים שחלפו מאז פרסום נייר העמדה בנובמבר, הופרכו – או הוגדרו כבלתי ניתנות לאימות – אחדות מהעדויות המצוטטות בו, וייתכן שאחרות יוגדרו כך בעתיד. אנו מצרים על השימוש שנעשה בהן. במקביל, כאמור, נאסף ופורסם מידע רב שלא היה ידוע בעת כתיבתו, אך מחזק את קריאתנו המקורית לחקור את הנושא. חשוב לציין שדווקא משום שידוע ומוסכם בקרב אנשי המקצוע שהזיכרון הטראומטי איננו סדור מטבעו, והוא מובע לא פעם באופן חסר, מבולבל, שאף מכיל סתירות – לא נכון ולא צודק שהדיון באשר לאמינות העדים ייעשה בידי מי שאין בידם הידע והכלים המתאימים לכך. לפיכך, בכל הנוגע לנושא זה, אנו מפנים מעתה לדו"ח פאטן, ואם וכאשר יהיו, לדו"חות ומסמכים שינפקו גורמי חקירה המוסמכים לכך. מצדנו, נמשיך לעקוב אחרי ממצאיהם ודיווחיהם, ונסיק את המסקנות המקצועיות המתבקשות.
חשוב לומר, מאז 7 באוקטובר ממשלת ישראל וגורמים אחרים עושים בדיווחים על אלימות מינית שננקטה באותה מתקפה שימוש מניפולטיבי וציני כחלק ממסע דה-הומניזציה של הפלסטינים, וכאמצעי תעמולה להצדקת ההתקפה הצבאית הברוטלית על רצועת עזה, שכללה וממשיכה לכלול הרג ופציעה של עשרות אלפי אזרחים חפים מפשע, הגליה והרעבה מכוונת של מרבית אוכלוסיית הרצועה, והרס נרחב של תשתיות אזרחיות, לרבות תשתיות בריאות. אנו מתחלחלים משימוש ציני שכזה במצוקת הקורבנות, מתעבים אותו, ורואים בו אובדן של כל מצפן מוסרי.
אנו חוזרים ומדגישים: אסור שאלימות מינית והאשמות באלימות מינית יהיו נשק במלחמה או כלי לפרופגנדה. כארגון זכויות אדם נעמוד תמיד לצד הקורבנות, נתריע על כל חשד לפגיעה בהם.ן או להפרות זכויותיהם.ן ונעשה זאת תמיד באופן אובייקטיבי שאינו תלוי בהפרות מן הצד שכנגד. זו חובתנו, ונמשיך לשאוף לעמוד בה ככל האפשר.
العربية بعد العبرية
אזהרת קריאה: הנייר מכיל תיאורים של אלימות מינית
לקריאת נייר העמדה: עברית | אנגלית | ערבית
ב-7 באוקטובר יצא חמאס למתקפה רצחנית חסרת הבחנה. בשבועות שעברו מאז, לצד הכאב האישי והקולקטיבי שהוא מנת חלקנו כבנות ובני המקום, אנחנו אוספים כמה שיותר פיסות מידע על אירועי אותה שבת איומה. אנו מנסים להרכיב מהן תמונה מלאה ככל האפשר של האירועים, ובעיקר – להבין את מכלול הפגיעה בקורבנות.
כארגון זכויות אדם, שהמצפן המכוון אותו הוא השמירה על הזכות לבריאות של כל מי שחי בין הנהר לים, חובתנו המקצועית והמוסרית היא לחקור, לנתח ולהביט ביושר על כל פגיעה והפרה של הזכות הזו. נייר העמדה שאנו מפרסמים כעת מבקש להפנות את הזרקור אל האלימות המגדרית והמינית שבוצעה באותה מתקפה. לנגד עינינו עומדים בראש וראשונה הנפגעות והנפגעים, העדות והעדים, כאבם והצרכים הפיזיים והנפשיים שלהם בדרכם הארוכה להחלמה.
בנייר עמדה זה ניסינו לקבץ את הדיווחים והעדויות שנשמעו עד כה. הוא מבוסס על דיווחים של שורדי המתקפה, אשר העידו כי הבחינו בפגיעה מינית בסביבתם, על עדויות של אנשי כוחות סיוע וביטחון ועל עדויות ויזואליות שהופצו ברשת. ברור שהמידע שפורסם עד היום הוא חלקי. הדבר נכון גם ובמיוחד בכל הנוגע לניתוח שיטתי של ראיות פורנזיות, שבכוחן להצביע על התעללות מינית (בין השאר, בשל מצבן של חלק מגופות הקורבנות, ובשל הצורך לפנות במהירות את הזירות, לעיתים תחת אש).
ואולם, גם אם התמונה חלקית, חובתנו להשמיע את קולנו כבר עתה: עלינו להכיר באלימות המגדרית והמינית שהיתה חלק מהמתקפה ב-7 באוקטובר; עלינו להציג את הידוע כעת כדי לעודד את המשך הדיווח והתיעוד; ולדרוש חקירה של המעשים כפשע נגד האנושות. וכאמור, אנו מבקשים להדגיש את חשיבות ההיערכות של מערכת הבריאות לטיפול ראוי, מקצועי ורגיש בנשים והגברים שחוו פגיעה מגדרית ומינית או נחשפו לה. כמו כן, אנו מבקשים להתריע – גם בהקשר זה – על הצורך הדחוף בשחרור החטופות והחטופים: מי מהם שעברו או היו עדים ועדות לאלימות מינית זקוקים לטיפול רפואי ונפשי מיידי, וזה כנראה נמנע מהם.
אנחנו חלק מקהילת הבריאות ומקהילת זכויות האדם – ככאלה, זוהי חובתנו לעמוד לצד הקורבנות. חשוב שכחברה נהיה נכונות ונכונים להכיר גם באלימות המינית שהתרחשה ב-7 באוקטובר, לשבור מעגלים של שתיקה ובושה, ולאפשר לשורדות ולשורדים את המרחב והתנאים הטובים ביותר להחלמה.
توضيح من منظمة أطباء لحقوق الإنسان بخصوص ورقة الموقف حول العنف الجنسي والتي نُشرت في تشرين الثاني ٢٠٢٣
قمنا بنشر ورقة الموقف تلك في تشرين الثاني ٢٠٢٣. سعت الورقة إلى جمع وتلخيص الادعاءات والشهادات التي تراكمت حتى ذاك الوقت في الحيّز العام، وأثارت شكوكًا حول حوادث عنف جنسي وجندريّ وقعت في هجوم حماس في ٧ تشرين الأول. من حيث خطورتها وحجمها، كان من الممكن أن تشير هذه التقارير إلى احتمال وقوع جرائم حرب وجرائم ضد الإنسانية. لقد كان الهدف الرئيسي من ورقة الموقف هو التأسيس لدعوة لإجراء تحقيق معمّق في هذه القضية من قبل أطراف مؤهّلة ومستقلة. في الورقة شدّدنا على أننا لا ندّعي تأكيد أو دحض ما ورد فيها من إفادات وشبهات أو أننا نقدّم معيارًا قانونيًا، وإنما نعمل على طرح الموضوع على جدول الأعمال العام، وندعو إلى استقصاء مؤهل، وإلى تعزيز العمل على إتاحة العلاج المهني للضحايا المحتملين بشكل فوري، وتقديم علاج موائم لطبيعة الضرر الذي لحق بهم/ن.
باعتبارنا منظمة تعنى بحقوق الإنسان في مجال الصحة، فإن من واجبنا أن نقوم بالتنبيه دائمًا عند الاشتباه في حدوث انتهاك خطير لحقوق الإنسان بشكل عام، وعندما يكون الأمر متعلّقًا بالحق في الصحة وفي القضايا الحساسة مثل العنف الجنسي على وجه الخصوص. إن لهذه الأمور عواقب وخيمة لا تشبه أية عواقب أخرى على الصحة الجسدية والنفسيّة للضحايا والناجين/ات وأسرهم/نّ. كذلك فقد رأينا حاجة ملحّة في النشر نظرًا للخوف من تعرّض المختطفين والمختطفات لدى حماس لتهديدات مماثلة، وكان التطرق إلى ذلك بمثابة زيادة ضغط لإطلاق سراحهم/نّ. في نشر ورقة الموقف، كان هناك أيضًا رسالة واضحة للضحايا السابقين والضحايا المستقبليين: هناك من يصغي إليكم/ن ويصدقكم/ن. وتلك رسالة ضرورية، نظرًا للميل – المعروف لدى الجهات المهنيّة – إلى التشكيك في شهادات ضحايا الاعتداءات الجنسية.
يجب التأكيد على أنّ منظمة أطباء لحقوق الإنسان ليس لديها ولم يكن لديها لا القوى البشرية، ولا الوسائل ولا الأدوات المهنية اللازمة لإجراء التحقيق الشامل والمؤهّل الذي طالبنا به في الوثيقة. يتطلب مثل هذا التحقيق إجراء مقابلة مع الضحايا والشهود، فحصٌ للأدلة الجنائية وغيرها، ومرافَقة مهنية حسّاسة قادرة على توفير العلاج المناسب كي لا تكون هناك مخاطرة في التسبب بصدمة أخرى للضحايا والشهود. من خلال نشر الوثيقة، كنا نأمل في تعزيز تحقيق مُعمّق وشامل كهذا.
إن دعوتنا، ودعوة منظّمات وهيئات أخرى للتحقيق في شبهات ارتكاب عنف جنسي في الهجوم، أدت بالفعل إلى إجراء تحقيق من قبل هيئة مهنيّة – فريق بقيادة وكيلة الأمين العام للأمم المتحدة، براميلا باتن، والتي تشغل حاليًا منصب الممثل الخاص للأمم المتحدة المعني بالعنف الجنسي في حالات النزاع. كانت مهمّة الفريق هي جمع وتحليل المعلومات المتعلقة بالعنف الجنسي في ٧.١٠.٢٠٢٣ وما بعده، والتحقق منها. نشَرَ هذا الفريق تقرير النتائج التي توصّل إليها وأكد أنّ "هناك أساس معقول للاعتقاد بأن العنف الجنسي في سياق النزاع قد وقع في عدة مواقع في غلاف غزة، يشمل ذلك الاغتصاب، والاغتصاب الجماعي في ثلاثة مواقع على الأقل". إضافة إلى ذلك، فقد ذكر التقرير أنّ "هناك معلومات واضحة ومقنِعة بأن بعض المختطفين/ات قد تعرّضوا للعنف الجنسي، بما في ذلك الاغتصاب والتعذيب الجنسي، وأن هناك أساسًا معقولًا للاعتقاد بأن من بقين في الأسر ما زلن معرّضات لخطر الاعتداء الجنسي".
في التحقيقات المعمّقة التي جرت خلال الأشهر التي مرّت منذ نشر ورقة الموقف في تشرين الثاني، تمّ تفنيد بعض الشهادات الواردة فيها – أو تعريفها بأنها غير قابلة للإثبات – ومن الممكن أن يتم تفنيد شهادات أخرى مستقبلاً. نحن نأسف على استخدامنا إياها. وفي الوقت نفسه، كما ذكرنا، فقد تمّ جمع ونشر الكثير من المعلومات التي لم تكن معروفة وقت كتابة الورقة، ولكنها تعزّز دعوتنا الأصلية للتحقيق في الموضوع. وجب القول إنه من المعروف والمتفق عليه بين المهنيين – وتحديدًا بسبب ذلك – أن الذاكرة التي تتعرّض لصدمة لا تكون منظّمة بطبيعتها، وغالبًا ما يتم التعبير عنها بشكل غير مكتمل ومشوّش، بل وحتى بشكل فيه تناقضات – لذلك فليس صحيحًا ولا عادلًا أن يتم النقاش حول مصداقية الشهود من قبل من لا يملكون المعرفة والأدوات المناسبة لذلك. بناءً عليه، وفيما يتعلق بهذا الموضوع، فإننا سنشير من الآن فصاعدًا إلى تقرير باتن، وإلى تقارير ووثائق تصدرها جهات تحقيق مؤهلة بذلك، في حال صدورها. من جانبنا، فإننا سنواصل متابعة نتائجهم وتقاريرهم، واستخلاص الاستنتاجات المهنية المطلوبة.
من المهم القول إنه ومنذ السابع من تشرين الأول، تقوم الحكومة الإسرائيلية وأطراف أخرى، باستخدام التقارير المتعلّقة بالعنف الجنسي المستخدم في ذلك الهجوم بطريقة مضللة، كجزء من حملة تجريد الفلسطينيين من إنسانيتهم، وكأداة دعائية لتبرير الهجوم العسكري الوحشي على قطاع غزة، والذي شمل وما يزال يشمل قتل وإصابة عشرات الآلاف من المدنيين الأبرياء، والتهجير والتجويع المتعمّد لمعظم سكان القطاع، والتدمير واسع النطاق للبنى التحتية المدنية، بما في ذلك البنى التحتية الصحية. إننا مصدومون من هذا الاستخدام الساخر لمحنة الضحايا، نأنفه ونعتبره خسارة لأي بوصلة أخلاقية.
نعود ونؤكّد على ما يلي: إنّ العنف الجنسي والاتهامات بالعنف الجنسي ينبغي ألا يكونوا سلاحًا في الحرب أو أداة للحرب الدعائية. كمنظمة تعنى بحقوق الإنسان، سنقف دائمًا إلى جانب الضحايا، وسنحذّر من أي اشتباه بإيذائهم/نّ أو انتهاك حقوقهم/نّ، وسنفعل ذلك دائمًا بشكل موضوعي غير معتمد على حدوث انتهاكات من قبل الطرف المقابل. إن هذا هو واجبنا، وسنواصل السعي من أجل تحقيقه قدر الإمكان.
